Atlas der Neederlanden

Werk in Uitvoering

dinsdag 28 september 2010

Een Fraai Staaltje Stroopsmeren



Sommige kaarten zijn te groot - ze moeten gevouwen worden willen ze in de Atlas passen. Een aantal van die gevouwen kaarten is ook nog nog eens 'teruggevouwen'. Vooral relatief dikke vellen papier kunnen daar eigenlijk niet tegen, waardoor er makkelijk lelijke, soms onnodige vouwlijnen en zelfs scheurtjes ontstaan.

Een voorbeeld is deze mooie kaart van Castricum en omstreken uit 1737, waarbij Johannes Covens en Cornelis Mortier, befaamde cartografen uit Amsterdam, tevens een fraai staaltje stroopsmeren ten beste geven:

"Aangeboden aan de wel edelen groot achtbaren heere
den heere
Mr. Lieve Geelvinck
Heere van Castricum, Mynden, de Loosdrecht &c
Burgermeester en Raadt
der stad Amsterdam
Bewindhebber der Oost-Indische
Maatschappij
enz. enz. enz.

Wordt deeze Kaart van de Heerlijkhijd
van Castricum aangebooden en
Opgedragen met Schuldige
Eerbiedigheid door
U Edele Groot Achtbare
Gehoorzaamste en Ootmoedigste
Dienaars
Johannes Covens en Cornelis Mortier
1737. "


zondag 26 september 2010

Synergist


Dit is een uitstapje, maar wel een gemotiveerd uitstapje. Want je kunt als instelling buitengewoon bijzondere zaken onder je hoede hebben, maar alleen bewaren is tegenwoordig niet meer voldoende. Wie zich vandaag stil houdt, kan morgen half wegbezuinigd zijn. Een beetje instelling timmert tegenwoordig zichtbaar aan de weg. Zo slim en efficient mogelijk.

Dat slim & efficient gebeurt onder meer door het ontwikkelen van bijzondere samenwerkingsverbanden. En daarom staat de foto van Garrelt Verhoeven hierboven. Want hij is hoofdconservator van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, en het is - onder andere - zijn taak om manieren te vinden om de (zeer) Bijzondere Collecties van de UvA onder de aandacht van een groter publiek te brengen. Hij wordt geacht lijntjes te leggen en mensen en organisaties aan elkaar te koppelen en zo het meeste maken van de beperkte middelen van de UvA. Dit blog is bijvoorbeeld een gevolg van een lijntje dat Garrelt heeft getrokken.

Een geheel ander gevolg van koppelen is het boek 'Verborgen Wildernis. Ruige natuur & kaarten in Nederland' door (natuurliefhebber) Kester Freriks en (kaartendeskundige) Jan Werner. Zoals de titel al aangeeft, gaat het boek over wildernis in Nederland vandaag en over van de geschiedenis van het landschap, zoals je dat kunt zien in oude land- en waterkaarten. Freriks reisde Nederland door, van oost naar west naar noord naar zuid, in winter, herfst, zomer en lente, van de vroege ochtend tot de avond tot de nacht. Zijn mooie en met romantische inborst geschreven teksten zijn gekoppeld aan historische kaarten, voor een groot gedeelte afkomstig uit de Atlas der Neederlanden, voorzien van beknopte en zeer to-the-point beschrijvingen van Jan Werner.

Het is niet een boek dat je op een regenachtige zondagmiddag van kaft tot kaft uitleest. Wel een boek dat je regelmatig pakt om in grasduinen, een hoofdstuk in te lezen en op tafel te laten liggen, want het staat garant voor aardige gesprekken met visite. Als ze tenminste van kaarten of van wandelen houden.

Garrelt Verhoeven: 'Normaal gesproken zouden we dit niet kunnen doen. De research hiervoor kost onzettend veel tijd en als zo'n project op zichzelf zou staat, is dat onbetaalbaar - dat kan dan helemaal niet uit. Maar veel van het onderzoek over de kaarten in dit boek, verdiept onze kennis over de Atlas der Neederlanden. En omdat de Atlas zelf een hoofdrol speelt in een grote tentoonstelling later, kan het juist weer wel.'


Kester Freriks en Jan Werner; Verborgen wildernis. Ruige natuur & kaarten in Nederland; Athenaeum-Polak & Van Gennep; 256 pagina's;
34,95; ISBN13: 978 90 253 6770 1 (ISBN10: 9025367704).



vrijdag 17 september 2010

Kopervraat


-------------------------------(deze voorkant)


(bij deze achterkant)

Een beschadiging die bij bijna alle kaarten optreedt, is het 'doorslaan' van inkt door het papier. Dat gebeurt bijna altijd met groene inkt, omdat daar koper in werd gedaan voor, inderdaad, de groene kleur.
Zoals ook aan de achterzijde te zien is, vreet het koper het papier aan en dat is aan de achterzijde ook te zien. Het is een onomkeerbaar proces, dat versneld wordt naarmate de vochtigheidsgraad van het papier hoger is. Dan kunnen er letterlijk stukken uit gaan vallen. Klimaatcontrole is dus van cruciaal belang.

Deze kaart is van Nieuw Hoender Hoeck, een polder in wat nu de gemeente Bernisse is (maar vroeger Geervliet heette) in de provincie Zuid-Holland. Voor de aardigheid heb ik er een modern kaartje van Google maps bijgezet. Die kaart is een kwart slag gedraaid (West = boven, Geervliet ligt rechtsboven).





De beelden van de Atlas der Neederlanden zijn gemaakt door de huisfotograaf van de Afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek van de UvA.

Parafernalia


Wat is er - behalve kennis van zaken en een scherpe blik - nodig om een schadeanalyse van de Atlas uit te voeren?

Het antwoord ligt in dit (niet-gearrangeerd!) snapshot van stilleven met:
- een loep;
- een lampje (in de telefoon);
- een database (in de laptop);
- een meetlint (uit de naaidoos).

Vooral dat meetlint geeft het geheel iets huiselijks, maar het is vooral praktisch: zacht, flexibel, en voldoende accuraat.

maandag 6 september 2010

Inventarisatie van Beschadigingen


Jean-Marieke Poot gaat in zes weken de conditiebeschrijvingen doen van de Atlas der Neederlanden. Binnenkant, buitenkant, van deel 1, blad 1 tot deel 9, achterzijde laatste blad, alles wat er mis is wordt in kaart gebracht.
Daarvoor heeft Jean-Marieke een database ontworpen waarin in zes weken alle beschadigingen systematisch worden geinventariseerd: vervorming, rugbeschadiging, brandschade, oude reparaties, beschadigingen door plakband, roest, verzuring, foxing*), inkt- en kopervraat. Bij het bestuderen van de details bewijzen niet alleen de loep, maar ook het led-lampje van de mobiele telefoon goede diensten.
Als je zo moet zoeken naar wat er mis is, zie je dan nog wat voor moois je onderhanden hebt? Jean-Marieke: 'Je raakt wel gefixeerd op wat er mis is. Dat krijg je op de opleiding al. Je stapt een museum in en je kijkt naar wat er beschadigd is. Je moet er wel aan denken dat je van de schoonheid kan genieten.'

*) Foxing is een nog niet exact gedefinieerde term voor de roodbruine (vossenkleur) vlekjes die vaak in het papier verschijnen. De oorzaak kaan meerledig zijn maar veelal worden zij veroorzaakt door oxidatie van metaaldeeltjes in het papier, micro-organismen of schimmel.