Atlas der Neederlanden

Werk in Uitvoering

woensdag 4 mei 2011

Even rechtzetten



In een vorig blog bijdrage gebruikte ik de term 'uit grootmoeders tijd' in verband met het gebruik van stijfsel als lijm bij het restaureren van scheuren. Als leek vond ik het grappig dat er geen super-moderne-sophisticated-hi-tec materialen werd gebruikt, maar iets waarmee mijn oma nog de overhemdboorden mee verstevigde.

Deze opmerking schoot de restauratoren echter een beetje in het verkeerde keelgat. De buitenwereld koestert bij papierrestauratie toch al vaak het totaal misplaatste, romantisch beeld van een leuk ambachtelijk beroepje waar men er - als ware het een fröbelschooltje - vrolijk op los knipt en plakt.

Niets is minder waar.

De afgelopen 25 jaar heeft de kwaliteit van de opleiding en de status van de restaurator juist een enorme progressie doorgemaakt. De generalisten van toen hebben plaatsgemaakt voor de specialisten van nu. En dat zijn mensen die hun vak wetenschappelijk benaderen. Papier restaurator Nicole van der Sterren van Lingbeek Papierrestauratie - speciaal ingehuurd voor het werk aan de Atlas - vertelt dat het accurater is om te stellen dat het met plakband werken iets uit grootmoeders tijd is.

Bij een restauratie kom je er na een aantal jaren altijd achter of een methode geschikt is - en dat wordt ook nauwlettend in de gaten gehouden. Het plakband lijkt even prima, maar het laat na 5 of 10 jaar los omdat de lijm in het papier trekt (of: migreert) en daar voor een geelbruine verkleuring zorgt. Die de restaurator er dan weer uit moet zien te halen. Restauratoren zijn in de loop der jaren steeds voorzichtiger en conservatiever geworden in hun werk.

In Frankrijk werd bijvoorbeeld vroeger vaak linnen achter het papier geplakt om het te verstevigen. Maar het linnen krimpt iets in de loop der tijd, terwijl het papier juist de neiging heeft om wat uit te zetten. De spanning die zo tussen beide lagen ontstaat, heeft scheurtjes als gevolg. Het werkt, en daarom werkt het niet.

De huidige keuze (voor Japans papier en stijfsel) is een methode die al honderden jaren oud is - hier kunnen we beter over bet-bet-bet-bet-bet-overgrootmoeders tijd spreken. Maar die keuze viel na uitgebreid onderzoek van heel veel materialen. De Japanse methode kwam daarbij als beste uit de bus: de reparatie is reversibel, want je kunt het aanbrengen, maar ook weer weghalen, zonder dat het oorspronkelijke papier daaronder lijdt. Zowel papier als lijm zijn is elastisch genoeg om mee te geven met de werking van het papier.

Dat er over iets ogenschijnlijk simpels als stijfsel heel goed wordt nagedacht, blijkt onder meer uit dit artikel.

Zo uitgebreid heeft mijn grootmoeder dat niet onderzocht.